Een belangrijk deel van de stress die we opdoen, hangt direct of indirect samen met andere mensen. Op de top tien van de meest genoemde stressbronnen, staat het item ‘andere mensen’ waarschijnlijk bovenaan. We bouwen veel spanningen op in het contact met collega’s, buren, ouders, kinderen, werkgevers, partners en zelfs ex-partners. De mens is voor de mens een stressor, en helaas –zo moeten we concluderen- misschien zelfs wel de allergrootste. Daar staat gelukkig tegenover, dat contact met andere mensen ook een belangrijke bron van positieve emoties is: van blijdschap, van verbondenheid, van verliefdheid en van veiligheid. De meeste mensen zijn ervan overtuigd, dat hun persoonlijke geluk voortkomt uit positieve relaties en een sterke verbondenheid met andere mensen. Dit neemt niet weg, dat soms onze relatie met anderen vooral een stressbron is. Duizenden mensen voelen zich dagelijks geweldig upset bij de dingen die anderen doen. Wat is de oorzaak van deze relatiestress?
Laat ik beginnen met goed nieuws: De stress die je voelt, hangt wel samen met lastige mensen. Maar ze ontstaat in jou; meer specifiek in je brein. Jouw brein is de plek waar de stressreactie wordt opgestart. Hoe dit gebeurt? Laten we daarvoor wat uitgebreider stilstaan bij je brein. Je hebt maar één brein, maar dat brein bestaat uit verschillende delen. We maken vaak de onderverdeling tussen je reptielbrein, je zoogdierbrein en je rationele brein. Je reptielbrein is het meest primitieve deel, en het is uitsluitend gericht op overleven. Het heeft directe toegang tot de overlevingsprogramma’s: vechten, vluchten en bevriezen (fight/flight/freeze). Als het wordt opgestart, dan heb je er normaal gesproken nauwelijks controle over. Het reageert als een automatische piloot, en zorgt ervoor dat je rationele brein uitgeschakeld wordt.
Het zoogdierbrein zit ergens in het midden van je brein, en het stelt je in staat om relaties aan te gaan met anderen. In dit deel worden ook emoties gereguleerd, gevoelens als blijdschap, jaloezie en angst. Ook dit gedeelte doet zijn werk buiten jou om. De controle zit in het derde deel: je rationele brein. Het rationele brein ligt bovenop de andere twee, en het gedeelte aan de voorkant (boven je wenkbrauwen) is je besturingssysteem. Met dit hersendeel ben je in staat om actief iets te doen: denken, plannetjes maken, actie ondernemen, en… impulsen onderdrukken. Jouw rationele brein kan de andere delen afremmen, maar dan moet het daarvoor hard zijn best doen.
Hoe ontstaat nu relatiestress? Relatiestress ontstaat, doordat iemand anders de startknop van je reptielbrein indrukt. De opmerking die hij of zij maakt, of de dingen die hij/zij doet leiden ertoe dat het reptiel in je wakker wordt. Onmiddellijk wordt een stoot energie beschikbaar gemaakt, die bedoeld is voor de vecht/vlucht/bevriesreactie. Voordat je het goed en wel doorhebt, trek je ten strijde, peer je er tussenuit, of sta je stijf van de stress. Als aan het eind de rook weer is opgetrokken, heb je het gevoel alsof je wel drie marathons hebt gelopen: je bent helemaal op.
Maar er is nog meer goed nieuws! Je bent in staat om je reptielbrein te temmen. Je hebt weinig controle over lastige mensen , maar je kunt wel de controle over je ‘innerlijke reptiel’ vergroten. Hoe? Door de automatische reactie te leren beheersen, en er een rationele reactie voor in de plaats te ontwikkelen. Als een lastig persoon de knop van jouw reptielbrein indrukt, voel je meteen een geweldige spanning opkomen. Deze tsunami aan spanning moet je snel onder controle zien te krijgen. De gouden weg daarbij is: je ademhaling. Adem in, houd je adem even vast, en laat vervolgens de lucht heel langzaam naar buiten stromen. Simpel toch? Precies. Een vertraging van je ademhaling schakelt de activiteit in je reptielbrein uit. Je schakelt dan door naar ontspanning, en dit helpt om je rationele brein te activeren. Terwijl je de tijd neemt om de vloedgolf aan spanning te beheersen, laat je enkele steunende gedachten door je hoofd gaan. Gedachten als: Ik kan dit aan, ik heb mezelf in de hand, dit gaat weer over. Hersenonderzoek toont aan, dat je op deze wijze jouw rationele brein versterkt. Vervolgens stel je je de vraag: wat wil ik doen? Als je dit voor jezelf hebt vastgesteld, laat je dit scenario enkele malen door je hoofd gaan. Vervolgens handel je zoals je dat in je hoofd het zitten.
En dan, als alles achter de rug is? Dan complimenteer je jezelf met de wijze waarop je gehandeld hebt. Spreek jezelf positief toe: goed gedaan! Dat ging goed. Ik was in control. Blijf niet langer stilstaan bij de lastige persoon, maar focus jezelf op je eigen handelwijze. Lastige mensen willen graag, dat je met hen bezig bent. Gun hen dat niet. Ze zijn niet belangrijk genoeg!
Nog meer goed nieuws! Wanneer je jezelf oefent om met de bovenstaande techniek je relatiestress te beheersen, dan wordt dit na verloop van tijd een nieuwe vaardigheid; een nieuw automatisme. Je slaagt er steeds beter in om aan lastige mensen het hoofd te bieden. Daarvoor moet je natuurlijk wel je nieuwe vaardigheid blijven oefenen. En ook daarvoor heb ik goed nieuws: je zult altijd lastige mensen blijven tegenkomen, en er is daarom steeds voldoende oefenmogelijkheid.