Je brein kunnen we onderverdelen in verschillende delen, en het oudste gedeelte noemen we het ‘reptielbrein’. De officiële naam is hersenstam. Ze bestaat uit een verdikking van je ruggenmerg, en is het onderste deel van je brein. We noemen het reptielbrein, omdat het zo ongeveer alles is, waarmee een reptiel het moet doen. Je reptielbrein is letterlijk van vitaal belang. Het staat ten dienste van de twee belangrijkste levensdoelen: blijven leven, en het leven doorgeven. Je reptielbrein speelt dan ook een belangrijke rol bij je ademhaling, hartslag, spijsvertering, en je seksleven. Je reptielbrein doet zijn werk goeddeels op onbewust niveau. Dat is maar goed ook, want anders zou je er erg druk mee zijn. Maar het kan soms behoorlijk van zich laten horen.
Je reptielbrein is namelijk de motor van je stressreactie. Laten we eens kijken hoe dat precies gebeurt. Als je brein gevaar waarneemt, dan wordt onmiddellijk het reptielbrein geactiveerd, en dit start dan de overlevingsprogramma’s op. Het zijn er drie: bevriezen, vechten en vluchten. We noemen het ook de fight/flight/freeze-reaction. De eerste reactie op een gevaar is bevriezen: je brein zet alle actie stil. De tweede reactie kan de aanval zijn. Bij vechten probeer je de dreiging uit te schakelen. Je bijt van je af. Als dit niks oplevert is er nog een plan C: wegvluchten! Als ook vluchten onmogelijk is, dan is bevriezen de enige oplossing. Het is een reactie waarbij je je terugtrekt uit je lijf en uit je brein. We komen deze reactie tegen bij mensen die een trauma hebben opgelopen. De fight/flight/freeze-reaction is een ingebouwde biologische reactie. Ze heeft directe gevolgen voor allerlei lichamelijke en psychische processen. Op lichamelijk niveau is sprake van een snelle energie-opbouw, die bedoeld is om te kunnen overleven. Je brein maakt daarbij gebruik van de hormonen adrenaline en noradrenaline, om de bijnieren aan te zetten om cortisol te produceren. Die cortisol is de doping die je lijf zelf aanmaakt. Ze geeft je een stoot extra energie, waardoor je in staat bent om een superprestatie te leveren. Enkele functies in je lichaam worden onmiddellijk uitgeschakeld: de spijsvertering en je seksleven. Als er gevaar is, is het niet de tijd om te eten of om te vrijen. Er telt dan ook nog maar een principe: zorg dat je overleeft!
De fight/flight/freeze-reaction heeft ook gevolgen voor je psychische functioneren. Je aandacht wordt volledig in beslag genomen door de dreiging, waardoor een bewustzijnsvernauwing optreedt. Bovendien wordt alles uitsluitend waargenomen als een potentiële dreging. Je gedachten staan daardoor sterk in het teken van dreiging. In extreme gevallen kun je volledig geblokkeerd raken, waardoor je gedachten op slot gaan.
Je reptielbrein kan te snel en te lang geactiveerd worden. Als het te snel geactiveerd wordt, raak je bij het minste of geringste in de stress. Er is dan maar weinig voor nodig om tot de aanval over te gaan. Zodra je telefoon gaat, kun je al hartkloppingen krijgen of beginnen te hyperventileren. Als je partner vraagt waarom je laat bent, kun je meteen in de aanval gaan. Als de klant een dag later is met de betaling, kun je op zoek gaan naar een deurwaarder. Je reageert alsof het leven een veldslag is. Als je reptielbrein te lang geactiveerd wordt, kan dit een bron zijn van vervelende klachten. Je kunt er maag- en darmklachten door krijgen, hartritmestoornissen, een hoge bloeddruk, en je immuunsysteem kan verzwakken. Bovendien kun je cognitieve problemen krijgen zoals vergeetachtigheid of zwakke concentratie.
Er is ook goed nieuws: je bent geen reptiel. Een reptiel heeft eigenlijk alleen maar een reptielbrein waarop het kan terugvallen. Jij hebt een brein dat ook nog andere mogelijkheden biedt. Het biedt je namelijk de mogelijkheid om actief in te grijpen als je door het ‘reptiel in je’ gegijzeld wordt. Hoe? Eigenlijk heel eenvoudig:
• Ontspan. Je kunt een ontspanningsreactie oproepen door je ademhaling te vertragen. Adem kort in, en houd de lucht vast. Laat vervolgens de adem heel rustig weer ontsnappen. Een kalme ademhaling is een prima manier om van de overlevingsstand te schakelen naar de leef-stand. Blijf dit enige tijd doen, om je lichaam weer rustig te krijgen.
• Rustgevende gedachten. Concentreer je op enkele rustgevende gedachten. Gedachten die je zelfbeheersing een boost geven, zoals ik kan dit aan, en ik heb mezelf in de hand. Daarmee activeer je een deel in je brein, dat tegengesteld is aan je reptielbrein: je rationele brein.
• Stel jezelf een positief doel. Bepaal wat je wilt doen in de situatie, en maak daarvan een positieve voorstelling. Door middel van zo’n positieve visualisatie richt je je brein op iets positiefs.
Als je reptielbrein al lange tijd overuren maakt, dan kun je dit tot rust brengen door het volgende te doen:
• yoga, mindfulness, tai chi. Neem lessen in deze ontspanningstechnieken en pas ze dagelijks toe
• wandelen. Bewegen, onder andere wandelen, helpt om je geestelijk en lichamelijk te ontspannen. Doe dit dagelijks of in elk geval driemaal per week.
• gezonde voeding. Kies ervoor om suikervrij en koolhydraatarm te eten.